|
ความเป็นมาและโอกาสในการใช้แต่ละชุดการแสดง
ศิลปะการแสดงไทย มีอยู่หลากหลายแขนง หลากหลายประเภท หลากหลายภูมิภาค โอกาสนำไปใช้งาน จึงมีความแตกต่างกัน บางการแสดง เหมาะสำหรับงานมงคล
บางการแสดงเหมาะสำหรับงานรื่นเริง ต้อนรับนักท่องเที่ยว ต้อนรับแขกบ้านแขกนี้ ทั้งนี้ยังขึ้นอยู่กับการเสนอเอกลักษณ์ของแต่ละภูมิภาค และจุดมุ่งหมายของการจัดงานด้วย กาารแสดงภาคเหนือ 1. การแสดงกลองสะบัดชัย
กลองสะบัดชัย เป็นกลองที่มีมานานแล้วนับหลายศตวรรษ เป็นการละเล่นพื้นบ้านของชาวภาคเหนือ กลองสะบัดชัย มีที่มาจาก กลองชัยมงคล ที่ใช้ตียามออกศึกสงครามในอดีตเพื่อเป็นสิริมงคล เมื่อหมดศึกกองชัยมงคลก็ได้ตกอยู่กับเจ้านายของทางภาคเหนือ จนสุดท้ายกลองเหล่านั้นก็ได้ตกมาอยู่ที่วัดและใช้เป็นเครื่องส่งสัญญาณให้ชาวบ้านได้รับรู้ ไม่ว่าจะเป็นในกาเรียกชาวบ้านมาชุมนุม หรือสัญญาณบอกเหตุร้ายให้รับรู้ จนมีวิวัฒนาการให้กลองชัยมงคลมาใช้อยู่ในขบวนฟ้อนรำ จึงได้นำมาใส่ไม้หามและทำกลองให้เล็กลงเพื่อความสะดวกในการเคลื่อนย้าย ซึ่งยังมีลูกทุกข์ร่วมอยู่ด้วย ต่อมาได้วิวัฒนาการมาเป็นกลองบูชาที่ใช้กันในวันพระและในที่สุดก็วิวัฒนาการมาเป็นกลองที่ใช้ในแสดงกลองสะบัดชัยในปัจจุบัน โอกาสในการแสดงส่วนใหญ่ ใช้แสดงหรือตี เพื่อเปิดงาน เพื่อต้อนรับแขก หรือแสดงเพื่อความเป็นศิริมงคล เอาฤกษ์เอาชัย เช่น เปิดงานอีเว้นท์ต่างๆ งานขึ้นบ้านใหม่ งานเลี้ยง หรืองานเปิดบริษัท เปิดสำนักงาน เป็นต้น
2. การแสดงวงดนตรีพื้นเมืองล้านนา วงดนตรีพื้นบ้านภาคเหนือ
มีพื้นที่ครอบคลุม 9 จังหวัด โดยจะเรียกดินแดนแถบนี้ว่า “ล้านนา” โดยมีจังหวัดเชียงใหม่เป็นศูนย์กลางของภาคลักษณะเด่นของดนตรีพื้นบ้านภาคเหนือคือ • มีเครื่องดนตรีประเภทดีด สี ตี และเป่า มาผสมวงกัน • สำเนียงและทำนองเพลงมีความพลิ้วไหว อ่อนหวาน นุ่มนวล • ผสมผสานวัฒนธรรมชนเผ่า แวะวัฒนธรรมในคุ้มและวัง จนกลายเป็นดนตรีพื้นบ้านที่มีเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น • เพลงพื้นบ้านที่นิยมบรรเลง เช่น ล่องแม่ปิง สร้อยเวียงพิงค์ กุหลาบเชียงใหม่ น้อยใจยา ปราสาทไหวเป็นต้น 3. การแสดงฟ้อนดาบ
4. การแสดงฟ้อนที
5. การแสดงฟ้อนผางประทีป ฟ้อนผางประทีปเป็นการฟ้อนแบบพื้นเมือง เรียกทั่วไปว่าฟ้อนผางประทีป เป็นการแสดงที่มาจากชาวไทลื้อ ท่ารำมาจากท่าพื้นฐานการรำดาบ มีความเชื่อเกี่ยวกับการได้รับอานิสงส์ของการบูชาผางประทีปและการสอดแทรกความนอบน้อมเพื่อเป็นการเคารพบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ สถาบันบ้านครูไก่ สอนศิลป์ ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของการฟ้อนแบบเมืองแบบดั้งเดิมจึงได้ฝึกสอนให้นักเรียนและผู้แสดงได้สืบทอดวัฒนธรรมอันดีงามนี้เพื่อมิให้สูญหายไป และได้นำนักเรียนและนักแสดงเข้าร่วมแสดงในงานประเพณีต่าง ๆ ของจังหวัดเชียงใหม่และใกล้เคียง เพื่อเป็นการเผยแพร่วัฒนธรรมฟ้อนผางให้เป็นที่ประจักษ์แก่ผู้ชมทั่วไป 6. การแสดงฟ้อนนกกิงกะลา - ตัวโต คำว่า “กิ่งกะหร่า” เป็นคำในภาษาไทใหญ่ที่กลายเสียงมา จากภาษาบาลี ในคำว่า “กินรี” ส่วนคำว่า กินนร โดยความหมายตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 หมายถึง อมนุษย์ในนิยาย ที่มีความหมายอยู่ด้วยกัน 2 ชนิดชนิดหนึ่งเป็นครึ่งคนครึ่งนก ท่อนบนเป็นคนท่อนล่างเป็นนก อีกชนิดหนึ่งมีรูปร่างเหมือนคน เมื่อจะไปไหนมาไหนก็จะใส่ปีกใส่หางบินไป คำว่า กินนร ต่อมาจึงเพี้ยนมาเป็นสำเนียงของ คนไทยว่า “กิ่งกะหร่า” ส่วนชาวไทใหญ่ในอดีตมักใช้คำว่า “นางนก” แทนคำว่า “กิ่งกะหร่า” การ “ฟ้อนนกกิ่งกะหร่า” หรือ “รำนกกิ่งกะหร่า” เป็นศิลปะชั้นสูงอันสะท้อนเอกลักษณ์ความเชื่อตามวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นของชาวไทใหญ่ในรัฐฉาน ประเทศสหภาพเมียนมาร์และได้แพร่หลายเข้ามาสู่ประเทศไทยในพื้นที่ล้านนาภาคเหนือเมื่อครั้งที่ชาวไทใหญ่ได้อพยพเข้ามาอาศัยอยู่ทางภาคเหนือของไทย ในแถบจังหวัดเชียงราย เชียงใหม่ และแม่ฮ่องสอนโดยได้รับความนิยมและมีการสืบทอดชัดเจนในจังหวัดแม่ฮ่องสอนที่มีชื่อเสียงในการแสดง “ฟ้อนนกกิ่งกะหร่า” มากที่สุด
ชุดนกกิ่งกะหร่า ถือเป็นงานฝีมือที่สะท้อนเอกลักษณ์ของวัฒนธรรมชาวไทใหญ่ ที่มีจินตนาการดัดแปลงวัสดุใกล้ตัว ให้กลายเป็นเสมือนตัวกินนร หรือกินนรี สัตว์ป่าหิมพานต์ ตามความเชื่อของคนในอดีต ที่ออกมาฟ้อนร่ายรำต้อนรับสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในเทศกาลวันออกพรรษา โดยชุดนกกิ่งกะหร่านั้น ประกอบด้วยองค์ประกอบสำคัญคือ ปีก หาง และลำตัว ปีกและหางมีโครงสร้างที่ทำจากไม้ไผ่ นำมาเหลาขึ้น เป็นโครงเย็บติดด้วยผ้าสวยงาม อาทิ ผ้าลูกไม้ ผ้าแพร และผูกโยงด้วยเชือก ให้ปีกและหางสามารถกางออกได้เหมือนปีกนก โดยปีกและหางผูกเชือกให้คล้องกับข้อมือ เพื่อใช้บังคับในการร่ายรำ ส่วนลำตัวสวมใส่เสื้อกางเกงสีเดียวกัน ในอดีตชุดนกกิ่งกะหร่าจะมีปีกและหางแยกกัน แต่ในปัจจุบันบางที่ทำให้ปีกและหางเป็นชิ้นเดียวกันเพื่อสะดวกในการจัดทำ โดยสมัยก่อนนั้นจะใช้กระดาษสามาย้อมสี เอามาตกแต่งให้เป็นลวดลายให้ดูสวยงาม และให้ผู้ชายที่สูงอายุเป็นคนรำโดยจะใช้หน้ากากสวมใส่แทนการแต่งหน้า ช่างผู้ทำส่วนใหญ่จะเป็นผู้สอนท่ารำในการฟ้อนนกกิ่งกะหร่าไปพร้อมกัน ซึ่งมีเชื้อสายไทใหญ่ ส่งต่อภูมิปัญญาทางประเพณีและวัฒนธรรมอันดีงามสู่ชนรุ่นหลังต่อไป
ปัจจุบันการแสดงนกกิ่งกะหร่าใช้แสดง คู่กับการฟ้อนโตหรือ ตัวโต ที่ออกมาร่วมร่ายรำยินดีในการเสด็จต้อนรับพระพุทธองค์ด้วยเช่นกัน โต หรือ ตัวโต เป็นจินตนาการของสัตว์ในป่าหิมพานต์อีกชนิดนี้ เป็นสัตว์สีเท้า ส่วนหัวมีลักษณะคล้ายเลียงผา มีขนยาวปุกปุย บางตัวไม่มีขน บางตัวมีหัวคล้ายมังกร เฉพาะที่ปากมีการออกแบบให้ขยับและคาบสิ่งของได้ปัจจุบันที่นิยมคาบธนบัตร จากผู้ชมที่ชื่นชอบการแสดงและให้รางวัลกับตัวโตกลับมา การแสดงฟ้อนนกกิ่งกะหร่า ในปัจจุบันจะนิยม ใช้แสดงในงานต่าง ๆ และจะนิยมในงานมงคลต่าง ๆ ของชาวไทยใหญ่ เช่น งานออกหว่า (ออกพรรษา) งานปีใหม่ไต งานหลู่ข้าวใหม่งานปอยครูหมอ งานปอยส่างลอง งานปอย(สงกรานต์) แต่จะไม่แสดงในงานแต่งงาน เนื่องจากถือเป็นงานที่มีความเกี่ยวข้องทางด้าน เพศสัมพันธ์ และไม่แสดงฟ้อนนกกิ่งกะหร่าในงานศพหรืองานอวมงคล อ้างอิงจาก ศิลปะการฟ้อนนกกิ่งกะหร่าในวัฒนธรรมชาวไทใหญ่ ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ
7. การแสดงฟ้อนสลุง
การแสดงฟ้อนสลุงเป็นการสร้างสรรค์ท่ารำแบบล้านนา โดยใช้อุปกรณ์ประกอบการแสดงคือ สลุง ซึ่งเป็นภาษาพื้นเมืองของชาวล้านนา หมายถึง ภาชนะใส่น้ำ ซึ่งส่วนใหญ่ทำด้วยโลหะเงิน หรือทอง มีลักษณะเช่นเดียวกับขันน้ำ มีขนาดแตกต่างกันตามความต้องการในการนำไปใช้สอย ในอดีตเมื่อถึงเทศกาลสงกรานต์ ซึ่งเป็นวันเถลิงศกใหม่ของชาวล้านนา มีประเพณีสรงน้ำพระ ชาวบ้านนำขมิ้น ส้มป่อย น้ำอบ มาผสมรวมกันเพื่อสรงน้ำพระ และอีกเทศกาลหนึ่ง ที่สำคัญของชาวเชียงใหม่ คือ เทศกาลใส่ขันดอก อินทขิล จัดขึ้นที่ วันเจดีย์หลวงวรวิหาร เป็นประจำทุกปี ซึ่งกิจกรรมหลักๆคือการนำดอกไม้ธูปเทียน เตรียทมจากที่บ้านไปถวายพระ ซึ่งสลุง ถือเป็นภาชนะที่ใส่ดอกไม้ได้จำนวนมาก จึงมักนิยมเห็น ผู้คนถือกันเข้าวัดมาทำบุญเป็นประจำ อีกนัยหนึ่งของการแสดง เนื่องด้วยตัวสลุง เป็นภาชนะที่สามารถใส่ดอกไม้ ที่ใช้สำหรับโปรยได้เป็นจำนวนมาก ขณะที่นักแสดงโปรย จึงมีความสวยงามอลังการน่าชม มากกว่าแบบถึงขันดอกเล็ก ๆ 8. การแสดงฟ้อนโคมบัว ![]() การแสดงฟ้อนโคมบัว เป็นการแสดงที่สร้างสรรค์และผสมผสานระหว่างฟ้อนผางประทีปและรำโคมบัวของภาคกลาง ซึ่งเป็นการแสดงที่เกิดขึ้นครั้งแรกในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยดัดแปลงมาจากญวนรำกระถาง แต่การรำชุดนี้จะใช้โคมเป็นรูปดอกบัว โอกาสที่จัดแสดงมักจะเป็นในงานพระราชพิธีมงคลเฉลิมฉลองที่สำคัญ และยิ่งใหญ่ โดยมากจะจัดแสดงในเวลากลางคืน เพื่อเน้นลีลาการรำประกอบตัวโคมที่มีแสงสีอันสวยงาม ซึ่งการแสดงชุดนี้ ทางสถาบันบ้านครูไก่ ได้ประยุกต์ดัดแปลงการแต่งกายของผู้แสดง ให้สวยงามตามแบบฉบับล้านนา และถือโคมบัวแทนการถือผางประทีป เพื่อความโดดเด่นในการมองเห็น มักใช้แสดงในงานกลางคืน หรือเทศกาลลอยกระทง
9. การแสดงฟ้อนนางเสลี่ยง
ระบำชาวเขา เป็นการแสดงของชาวเขาเผ่าลิซู หรือลีซอโดยเป็นระบำชุดที่ใช้แสดงในงานรื่นเริงต่าง ๆ ชุดที่ใช้ได้รับการประยุกต์มาจากเครื่องแต่งกายที่ชาวเผ่าลิซูใช้ในชีวิตประจำวัน เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงคือ ขลุ่ยไม้ไผ่ สะล้อ และพิณ
การแสดงเน้นรูปแบบถ่ายทอดวิถีชีวิตของชนเผ่า เช่นการละเล่น การเดิน การนั่ง ให้ผู้ชมได้สัมผัสถึงเอกลักษณ์อันโดดเด่นของชาวเขา
|
|